Zalecenia dla pacjentów ze stomią opracowane zostały przez p. Agatę Chruślak, dietetyka szpitalnego RCO, na podstawie materiałów Instytutu Żywności i Żywienia, prof. dr hab. med Mirosław Jarosz “Żywienie chorych ze stomią”, Wydawnictwo Lekarskie PZWL
Podstawowe elementy zdrowego trybu życia to:
- Utrzymanie prawidłowej masy ciała
- Niepalenie tytoniu
- Unikanie alkoholu lub spożywanie go w umiarkowanych ilościach
- Aktywność fizyczna (co najmniej 1 godzina wysiłku dziennie)
- Odpowiednia dieta pokrywająca zapotrzebowanie organizmu na energię i składniki odżywcze i także urozmaicona
- Zmniejszenie spożycia potraw i produktów solonych oraz ograniczenie soli kuchennej
- Spożywanie smażonych, grillowanych lub wędzonych ryb i mięsa jedynie okazjonalnie
- Ograniczenie spożycia czerwonego mięsa do mniej niż 80g dziennie
- Ograniczenie spożycia tłustych produktów spożywczych pochodzenia zwierzęcego, zaleca się umiarkowane ilości olejów roślinnych
- Niespożywanie źle przechowywanej żywności
Najważniejsze ograniczenia w codziennym życiu osób ze stomią
Praca zawodowa: Możliwy jest powrót do aktywności zawodowej, przeciwwskazana jest praca związana z dźwiganiem i/lub częstym pochylaniem się oraz praca wymagająca dużo wysiłku fizycznego. Podróżowanie nie jest przeciwwskazaniem, należy tylko pamiętać o zaleceniach żywieniowych oraz o zabraniu ze sobą sprzętu stomijnego.
Aktywność fizyczna i sport: Dozwolone jest uprawianie niemal wszystkich sportów w tym pływanie w basenie lub naturalnych zbiornikach wodnych, przeciwwskazane jest uprawianie tych sportów, które mogą narazić na zranienie stomii (np. sportów walki).
Żywienie: Przestrzeganie wskazówek dietetycznych. Po upływie pewnego czasu, chory potrafi sam ustalić, które pokarmy dobrze toleruje, a które źle. Wybierając odpowiednie produkty spożywcze, można wyregulować wydalanie treści kałowej i jej konsystencję, co przyczyni się do lepszego samopoczucia.
Podstawowe zalecenia dietetyczne bezpośrednio po operacji:
O tym, w jaki sposób chory ma żywić się po operacji, w dużej mierze decyduje długość resekcji jelita i to na którym odcinku jelita wykonano jego zespolenie ze skórą- czy na jelicie cienkim (ileostomia) czy na jelicie grubym (kolostomia).
Efektem usunięcia części jelita cienkiego mogą być zaburzenia w trawieniu tłuszczów – należy wówczas ograniczyć ich spożycie. Po upływie kilku miesięcy pozostała cześć jelita przejmie czynności trawienne.
Żeby uniknąć nieprzyjemnych dolegliwości należy postępować według zasad:
- Wprowadzać do jadłospisu pojedynczo i w niewielkich ilościach nowe produkty i potrawy, a następnie obserwować, jak reaguje na nie przewód pokarmowy
- W przypadku złego tolerowania produktu (np.: nudności, wzdęcia) można powtórzyć próbę po kilku dniach, zanim dany produkt zostanie wyeliminowany z diety.
Podstawowe zalecenia dietetyczne po okresie pełnej rekonwalescencji:
W kilka tygodni po zabiegu należy:
- Spożywać nie mniej niż 3 posiłki dziennie w regularnych odstępach, o tych samych porach
- Wypijać około 2 litrów płynów dziennie
- Unikać pokarmów nasilających perystaltykę jelit
- Ograniczać spożycie tłuszczów i słodyczy
- Unikać potraw smażonych, pieczonych i duszonych
- Potrawy gotować, podprawiać zawiesiną z mąki, wody oraz mleka
- Dbać o to, aby produkty i posiłki były świeże, bez konserwantów oraz nie barwione sztucznie
- Starać się jeść wolno, dokładnie przeżuwając pokarm
Unikać należy:
- Alkoholu, a zwłaszcza piwa, napojów gazowanych
- Nadmiernej ilości owoców, warzyw zwłaszcza gazotwórczych (kapusta, cebula, groch, szparagi, fasola, bób)
- Produktów i posiłków bogato tłuszczowych, słodyczy
- Ostrych przypraw, potraw pieczonych, smażonych oraz duszonych
- Potraw wzmagających perystaltykę jelit (np. pieczywo razowe, grube kasze, potrawy solone)
Zalecane produkty:
To te, które zmniejszają ilość tworzących się w jelitach gazów, likwidują przykry zapach oraz korzystnie wpływają na prawidłowe formowanie się stolca, należą do nich: jogurt naturalny, maślanka, kefir.
Wydalanie treści jelitowej
Kontrolowanie wydalania treści jelitowej:
Przy kolostomii treść jelitowa najczęściej przypomina normalny stolec, przy czym powstający w jelitach gaz usuwany jest przez stomię. Jeśli wykonano operacje na jelicie cienkim (ileostomia), to wydalana treść jelitowa ma konsystencję od półpłynnej do półstałej oraz najczęściej kwaśny zapach.
W przypadku kolostomii można w istotny sposób wpłynąć na częstotliwość wydalania stolca, a także na jego objętość i konsystencję. Osiągnięcie tego celu jest możliwe dzięki irygacji, uprawianiu gimnastyki mięśni brzucha oraz przestrzeganiu wskazówek dietetycznych.
Irygacja to metoda polegająca na codziennym, wymuszonym oczyszczaniu jelit. Może być wykonywana przez osoby z kolostomią. Zabieg ten może być przeprowadzany raz dziennie lub raz na 2 dni.
Irygacja polega na: bardzo wolnym wprowadzeniu przez otwór stomijny kilkuset mililitrów (600-1000 ml) letniej wody (o temp. do 30 stopni).W celu przyspieszenia opróżnienia jelita można wypić szklankę wody lub wykonać delikatny masaż brzucha. Procedurę irygacji należy wykonać zgodnie z instrukcją po przećwiczeniu jej z pielęgniarką stomijną.
Postępowanie i zalecenia dietetyczne w przypadku biegunki, zaparcia stolca oraz nadmiernego odchodzenia gazów
Biegunka
U osób z kolostomią biegunkę rozpoznajemy wówczas, gdy występują więcej niż 3 wypróżnienia na dobę, zmienna jest konsystencja stolca ze stałej na papkowatą lub płynną, wodnistą.
U osób z ileostomią, gdy ileostomia funkcjonuje prawidłowo:
- Objętość stolca wynosi od 200 do 600 ml na dobę
- Masa stolca dobowego wynosi od 250 do 750g, w tym suchej masy jest 30-70g
- Konsystencja stolca jest papkowata
- W stolcu znajduje się śluz (nie powinno być krwi)
- Ph stolca wynosi 6,1-6,5
- Nie występują objawy odwodnienia, niedoborów elektrolitowych, białkowych i tłuszczów oraz witaminy B12
Biegunkę u osób z ileostomią rozpoznaje się wtedy gdy:
- Dobowa objętość stolca wynosi powyżej 1000 ml
- Konsystencja stolca staje się wodnista
- Liczba woreczków zmienianych w ciągu doby zwiększa się dwukrotnie
Zalecenia dietetyczne w przypadku biegunki związanej ze sposobem odżywiania:
- Zwiększyć ilość wypijanych płynów w celu wyrównania niedoborów wody w organizmie
- Spożywać następujące produkty i potrawy: mięta, kakao, białe pieczywo, marchwiankę, ryż biały gotowany, banany, mus jabłkowy
- Ograniczyć spożywanie: owoców, warzyw, soków, razowego pieczywa, kasz gruboziarnistych oraz unikać pikantnych potraw, napojów gazowanych, nadmiernego dosalania potraw
Zaparcia
O zaparciu stolca mówimy wtedy, gdy jest on oddawany rzadziej niż 3 razy w tygodniu albo gdy zmienia się jego konsystencja – jest twardy, zbity lub wypróżnienie sprawia ból.
Zalecenia dietetyczne w przypadku zaparć:
- Spożywać produkty bogato resztkowe (grube kasze, płatki owsiane, otręby)
- Zwiększyć spożycie świeżych i suszonych owoców, świeżych warzyw oraz soków
- Pić wodę mineralna niegazowaną
- Spożywać fermentowane produkty mleczne
- Pić kawę, grubo mielone siemię lniane, bulion
- Jeść niełuskany ryż, stosować przyprawy
- Unikać produktów zapierających: szparagi, groch, fasola, grzyby, orzechy, ograniczyć spożywanie słodyczy
Pozytywny wpływ na regularność oddawania stolca ma wysiłek fizyczny. Ruch i ćwiczenia stymulują perystaltykę jelit, zwiększają szybkość pasażu treści jelitowej, dzięki czemu zmniejszają tendencję do zaparć.
Jak postępować w przypadku zablokowania stomii
Produkty, na które z powodu ryzyka zablokowania stomii muszą zwracać uwagę osoby z ileostomią to: seler, kokos, orzechy, fasola, kapusta, grzyby, oliwki, ananas, ogórek, suszone owoce, zielona papryka, kukurydza, białe części pomarańczy.
Jak postępować z odchodzeniem gazów i ich nieprzyjemnym zapachem
Gazy, które są wytwarzane w przewodzie pokarmowym u osób ze stomią dostają się do woreczka. jest to proces niekontrolowany, czasami gazy są produkowane w nadmiarze i ze względu na dźwięk, jaki wydają i przykry zapach, powodują dyskomfort psychiczny u pacjentów. osoby z kolostomią. Można stosować woreczki zaopatrzone w filtr węglowy oraz różnego rodzaju środki likwidujące przykry zapach. Głośne odchodzenie gazów tłumią także papierowe filtry w woreczkach.
Aby uniknąć problemów z głośnym odchodzeniem gazów i ich przykrym zapachem należy:
- poświęcać dostateczną ilość czasu na jedzenie
- spożywać posiłki o regularnych porach, dokładnie je gryźć
- należy unikać lub ograniczać spożycie produktów i potraw tj.: groch, fasola, bób, kapusta, kapusta kiszona, brukselka, por, kalafior, szparagi, cebula, czosnek, brokuły, sery pleśniowe, karpia, mintaja, śledzia w oleju, w pomidorach, sardynki w oleju lub w pomidorach, jaj i ich przetworów, grzybów, nadmiernej ilości owoców, nadmiernej ilości produktów smażonych w głębokim tłuszczu, napojów gazowanych, drinków alkoholowych, wszystkich zawierających kofeinę
- produkty, które pomagają zlikwidować przykre zapachy to: sałata, pietruszka, żurawina, sok żurawinowy, jogurt naturalny
W jaki sposób zmniejszyć ilość błonnika w diecie
Aby dostarczyć organizmowi mniejszej ilości błonnika należy:
- unikać warzyw zawierających dużo włókna strukturalnego (łodygi szparagów, kapusta, kalafior)
- wybierać młode delikatne warzywa
- obierać niektóre warzywa i owoce
- usuwać pestki i skórki
- przecierać wybrane warzywa
- gotować warzywa w celu zmiękczenia błonnika
- przygotowywać soki
Produkty i potrawy oraz napoje zalecane i niezalecane chorym ze stomią, u których wskazane jest ograniczenie zawartości błonnika w diecie
| Produkty, potrawy, napoje i desery | Zalecane | Niewskazane |
| pieczywo i produkty zbożowe | pszenne, jasne, bułki, pieczywo pół cukiernicze w niewielkich ilościach, lecytynowe sucharki, kasza manna, krakowska, kukurydziana, ryż, makarony | razowe, graham, pumpernikiel, chleb z otrębami, pieczywo chrupkie, pieczywo z pełnymi ziarnami, otręby, kasza gryczana, jęczmienna, jaglana- nieprzecierana, kiełki pszenne |
| mięsa, wędliny, wyroby wędliniarskie, ryby | chudy drób, wołowina, cielęcina, konina, królik, ryby, chuda szynka, wołowa, gotowana, kanapkowa, wędlina drobiowa, polędwica | wieprzowina, baranina, podroby, dziczyzna, smażone, tłuste kiełbasy, kabanosy, parówki, tłuste wędliny, mielonki |
| mleko i jego przetwory | chude mleko 0-2%tłuszczu, mleko świeże, zsiadłe, kefir, jogurt naturalny, owocowy, ser twarogowy chudy, ser twarogowy homogenizowany, śmietanka do 9% tłuszczu | tłuste mleko powyżej 2% tłuszczu, ser typu fromage, sery topione, śmietanka kremowa, śmietana |
| jaja | białka, żółtka 1-2 tydzień, na twardo, na miękko, omlety na parze, suflety | smażone |
| tłuszcze | masło, margaryny w niewielkich ilościach, oleje roślinne oraz oliwa w małych ilościach | nieświeże masło, solone masło, słonina, smalec, tłuszcze smażone |
| warzywa | buraki, marchew, pomidor, koper, pietruszka, dynia, ogórek, sałata | groch, bób, fasola, groszek, kalafior, brokuły, kapusta, brukselka, kukurydza, cebula |
| ziemniaki | gotowane z wody, gotowane i pieczone w łupinach, purée z chudym mlekiem, | smażone, odsmażane, placki ziemniaczane, frytki, duszone |
| owoce | dojrzałe banany, brzoskwinie, mus jabłkowy, winogrona bez skóry i pestek, soki owocowe, owoce gotowane | surowe jabłka, pomarańcze nieobrane z białych części, ananasy, owoce z puszki w syropach, jagody, maliny, inne owoce surowe i z pestkami |
| przyprawy | liście laurowe, ziele angielskie, koperek, wanilia, cynamon, sok z cytryny, sól i pozostałe przyprawy w bardzo małych ilościach | ostre przyprawy i inne w dużych ilościach |
Wykaz produktów nasilających lub łagodzących różne dolegliwości u osób ze stomią
| Produkty powodujące gazy | Produkty powodujące nieprzyjemny zapach stolca | Produkty likwidujące nieprzyjemny zapach stolca | Produkty zmieniające kolor stolca |
| alkohol, fasola, soja, kapusta, napoje gazowane, kalafior, ogórek, mleko, orzechy, cebula, rzodkiewki | szparagi, fasola, kapusta, cebula, czosnek, jaja, ryby, ostre sery | sok żurawinowy, masło, pietruszka, sok pomarańczowy, sok pomidorowy, jogurt | szparagi, buraki, barwniki żywności, lukrecja, truskawki, sos pomidorowy, leki lub suplementy diety zawierające żelazo |
| Produkty prowokujące wypróżnienie | Produkty blokujące stomię | Produkty przynoszące ulgę w zaparciach | Produkty wskazane w biegunce |
| ziarna zbóż, otręby, gotowana kapusta, świeże owoce, mleko, suszone śliwki, rodzynki, surowe warzywa, ostre przyprawy, alkohol | skórka jabłka, surowa kapusta, seler, chińskie warzywa kukurydza, kokos, suszone owoce, grzyby, orzechy, pomarańcze, ananas, nasiona, popcorn | kawa, gotowane owoce, gotowane warzywa, świeże owoce, soki owocowe, woda, ciepłe i gorące napoje | mus jabłkowy, banany, gotowany ryż biały, pektyny, tosty |
Należy kontrolować masę ciała, jest ona prawidłowa wówczas, gdy BMI wynosi od 18.5-25.
Człowiek pobiera głównie energię z węglowodanów i tłuszczów, a w mniejszym stopniu z białek. Węglowodany powinny dostarczać 55-65% energii, z cukrów prostych (słodycze, cukier) nie powinno pochodzić więcej niż 10 % energii.
Dla utrzymania prawidłowej masy ciała ważne jest to czy wartość energetyczna spożywanych pokarmów jest równa zużytej energii.
Korzystając z tabeli składu i wartości odżywczej żywności (H. Kunachowicz -Wydawnictwo PZWL) pozwoli nam na ułożenie jadłospisu, który umożliwi realizowanie zaleceń żywieniowych mających na celu łagodzenie różnych dolegliwości i utrzymanie prawidłowej masy ciała.
Informacje o punkcie konsultacji stomijnej w RCO znajdziesz tutaj:
https://onkologiaradom.pl/punkt-konsultacji-stomijnej/